Na podstawie raportu Worpackage 1. FutureSME

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) stanowią istotną część wszystkich rozwiniętych gospodarek. Z analiz prowadzonych przez Komisję Europejską wynika, że w Europie MŚP to 99% wszystkich prowadzonych przedsiębiorstw (około 23 milionów firm) ¹. Z raportu Komisji Europejskiej z 2003 roku ² dotyczącego konkurencyjności europejskiej gospodarki wynika między innymi, że produktywność europejskiej gospodarki nie jest na najwyższym światowym poziomie, nakłady na rozwój i innowacyjność są dużo mniejsze niż w Stanach Zjednoczonych czy Japonii, brakuje sprzyjających warunków dla rozwoju przedsiębiorczości. Można więc wnioskować, że problemy europejskiej gospodarki odzwierciedlają w dużym stopniu problemy MŚP. Dlatego też Komisja Europejska postanowiła dofinansować badawczy Future SME, którego celem jest wypracowanie modelu, zgodnie z którym postępując MŚP europejskie staną się konkurencyjnymi w skali światowej i będą szybciej się rozwijać. Lean Enterprise Institute Polska koordynował pierwszą fazę projektu. Jej celem było przeanalizowanie problemów, szans i zagrożeń dla średniej wielkości producentów w Europie.

W ramach prac prowadzonych w roku 2009 przeprowadzono analizę aktualnych problemów z jakimi borykają się MŚP oraz potencjalne problemy, które mogą się pojawić w wyniku spodziewanych zmian w przyszłości.

Jednym z istotnych problemów są nieefektywne procesy zarządzania. Na rysunku 1 pokazano 7 najniżej ocenianych w MŚP elementów systemu zarządzanie (na podstawie raportu Workcpackage 1. FutureSME). Na pierwszym miejscu znalazły się problemy odnośnie sprzedaży i marketingu, które przede wszystkim dotyczyły braku kompetencji odnośnie wchodzenia na rynki zagraniczne, a także definiowania i komunikowania przewag konkurencyjnych. Istotnym problemem MŚP jest również brak strategii rozwoju firmy i koncentracja na działaniach krótkoterminowych (ang. short-termism). Konsekwencją takiego podejścia jest mała dywersyfikacja produktowa i opóźniona reakcja na zmiany na rynku związane z pojawianiem się nowych potrzeb klientów, czy innowacyjnych technologii. Istotną słabością MŚP są także problemy z pomiarem efektywności oraz poprawą efektywności procesów produkcyjnych. Zaznacza się tu brak znajomości najnowszych rozwiązań z dziedziny zarządzania przedsiębiorstwami, takich jak koncepcje Six Sigma czy Lean Management. W konsekwencji nieefektywne zarządzanie w MŚP może być znacznym zagrożeniem na przyszłości tych firm. A to z kolei wpływa negatywnie na ich produktywność.

To zjawisko szczególnie jest widoczne w Polsce. Przez ostatnie 10 lat wiele krajowych MŚP nie interesowało się nowoczesnymi metodami organizacji, ponieważ niską efektywność rekompensowały one niskimi kosztami pracy. Nowoczesne metody organizacji pozwalają nie tylko zwiększać produktywność ale również poprawiać jakość przy stosunkowo niedużych nakładach inwestycyjnych, a także uzyskać lepszą elastyczność, dzięki bliższej współpracy z kooperantami.

Lepsze zarządzanie może być odpowiedzią na konkurencję firm z dalekiego wschodu, których przewagą jest tania siła robocza, ale nadal mają one problemy z produktywnością i jakością. Z kolei większe otwarcie na kooperację może pozwolić na oferowanie unikalnych rozwiązań, obejmujących kompleksową obsługę klienta, czyli połączenie produktów z usługami.

Rys. 1. Siedem najgorzej ocenianych elementów systemu zarządzania w małych i średnich firmach produkcyjnych w
Europie (na wykresie pokazano jaki % przebadanych MŚP miało niską ocenę w danym elemencie).

Stwierdzono, że w porównaniu do Stanów Zjednoczonych w Europie jest więcej ograniczeń utrudniających firmom rozwój, do których należą między innymi liczne wymogi prawne oraz biurokratyzacja. MŚP w UE mają znaczny udział we wprowadzaniu innowacji, jednakże po uruchomieniu innowacyjnej działalności, brakuje środków na prowadzenie dalszych prac rozwojowych. W dłuższym okresie takie postępowanie może doprowadzić do sytuacji, w której innowacyjny produkt przestaje być innowacyjnym, a brak nowych produktów sprawi, że przyszłość firmy i jej dalszy rozwój będzie zagrożony. Ten problem bardzo często jest powodowany przez problemy z finansowaniem działalności, które dotyczą nie tylko prac rozwojowych, ale także bieżącej działalności.

Oprócz najważniejszych problemów MŚP, w ramach prowadzonych badań określono czynniki zewnętrzne, które mogą wpływać na ich działalność w przyszłości. Zmiany te mogą być zarówno zagrożeniami jak i szansami. W ramach zmian geopolitycznych do najważniejszych zaliczyć można dążenie do globalizacji. Proces ten już się rozpoczął, jednakże intensyfikacja tego procesu będzie się wzmagać. Może to być zarówno zagrożeniem jak i szansą dla europejskich MŚP, gdyż z jednej strony istniej ryzyko „zalania” rynku przez tanie produkty z Azji, z drugiej szanse dla powstawania wyspecjalizowanych przedsiębiorstw, które przejmą niektóre funkcje od innych przedsiębiorstw – przykładem mogą być małe firmy oferujące specjalistyczne usługi dla dużych firm (np. biura projektowe). Kolejnym procesem, który już się rozpoczął i w opinii ekspertów będzie miał coraz większy wpływ na firmy produkcyjne jest zmiana w podejściu do ochrony środowiska. Podobnie ten proces może wpływać pozytywnie jak i negatywnie na MŚP.